Mükemmeliyetçilik, bireylerin sürekli olarak yüksek standartlara ulaşma çabası içinde olmaları ve bu çabayı sürdürürken kusursuz olma beklentileri taşımalarıdır. Bu durum, hata yapma korkusu ve başarısızlık endişesi ile birlikte erteleme davranışına yol açabilir. Erteleme ise bireylerin görevlerini ve sorumluluklarını sürekli olarak ertelemesidir. Bir kaçış ya da stresle başa çıkma mekanizması olarak görülmektedir.
Araştırmalar, mükemmeliyetçi bireylerin yüksek performans beklentileri nedeniyle hata yapmaktan kaçınmak için görevlerini erteleme eğiliminde olduklarını göstermektedir. Yani bu kişilerin başarıya ulaşmak için kendilerinden beklentilerini sürekli olarak yüksek tutmaları, hata yapma korkusuyla birleşerek erteleme davranışlarını tetiklemektedir. Bu erteleme, kısa sürede rahatlama sağlasa da uzun sürede daha büyük stres ve psikolojik sıkıntıya neden olabilir. Bu yüzden mükemmeliyetçilik ve erteleme psikolojik sağlığı olumsuz yönde etkileyebilir.
Mükemmeliyetçi bir birey, herhangi bir işin ya da görevin kusursuz bir şekilde yapılması gerektiği inancına sahip olduğunda hata yapma korkusu devreye girer. Bu durum, onu görevleri ertelemeye iter çünkü bir şeyin mükemmel yapılmadığı düşüncesi, çoğu zaman işin hiç yapılmamasına yol açar. Bu da zamanla daha büyük bir stres kaynağına dönüşebilir.
Erteleme, aslında kısa vadede rahatlama sağlayan bir başa çıkma mekanizması gibi görünse de uzun vadede bireyin üzerinde büyük bir yük biriktirir. İşlerin ertelenmesi, birikmesine ve nihayetinde daha fazla kaygıya, stres seviyesinin artmasına neden olur. Bu da kişiyi daha da zor bir durumda bırakır çünkü hem erteleme sorunu hem de mükemmeliyetçilik baskısı kişiyi sürekli bir tükenmişlik duygusuna sürükleyebilir.
Bir çalışmaya göre, mükemmeliyetçilik ve erteleme, zaman içinde oldukça kararlı bir özellik olarak kalmaktadır. Yani, bir birey mükemmeliyetçi olduğunda bu özelliği uzun süre boyunca devam etme eğilimindedir. Erteleme davranışı da benzer şekilde zaman içinde tutarlı bir biçimde devam etmektedir. Erteleme davranışı, başlangıçta az olsa da bireyin psikolojik ve fiziksel sağlığı üzerinde giderek daha büyük bir etki yaratabilir.
Araştırmalar, mükemmeliyetçilik ve erteleme arasındaki güçlü ilişkinin, psikolojik sıkıntıyı daha da artırdığını ortaya koymaktadır. Bu iki özellik, birbiriyle besleyici bir şekilde gelişir. Mükemmeliyetçi bir birey, her şeyin kusursuz olmasını istediği için erteleme eğilimindeyken ertelenen işler ve biriken sorumluluklar daha fazla kaygı yaratır, bu da kişiyi daha fazla mükemmeliyetçi davranmaya sevk eder.
Mükemmeliyetçilik ve erteleme, psikolojik sıkıntıyı yalnızca doğrudan artırmakla kalmaz, aynı zamanda birbirini besleyerek daha büyük bir stres kaynağı oluşturur. Birçok kişi, erteleme ile başa çıkmak için mükemmeliyetçi standartları daha da yükseltir. Ancak bu durum yalnızca stresi daha da kötüleştirir. Mükemmeliyetçi bireyler, hata yapma korkusunu aşmak için erteleme davranışına başvurduklarında sonunda işlerin birikmesi ve tamamlanmaması, kişiyi psikolojik olarak daha fazla yıpratır.
Bununla birlikte, mükemmeliyetçilik ve erteleme gibi davranışsal eğilimlerin yalnızca bireysel psikolojik sağlık üzerinde değil, aynı zamanda genel yaşam kalitesinde de önemli olumsuz etkileri vardır. İlerleyen süreçte bu tür davranışlar, tükenmişlik, depresyon ve anksiyete gibi daha ciddi psikolojik problemlere yol açabilir.
Araştırmalar, mükemmeliyetçilik ve erteleme sorunlarının, kişilerin hayatlarında erken aşamalarda ele alınması gereken sorunlar olduğunu vurgulamaktadır. Bu nedenle, psikolojik danışmanlık ve terapi süreçlerinde bu iki özelliğin üzerinde durulması oldukça önemlidir. Terapi, bireylerin mükemmeliyetçilik eğilimlerini kontrol altına almalarına, hata yapma korkusunu aşmalarına ve erteleme davranışlarını yönetmelerine yardımcı olabilir. Bu süreç, hem bireylerin psikolojik sağlıklarını iyileştirmelerine hem de daha sağlıklı ve dengeli bir yaşam sürmelerine katkıda bulunacaktır.
Sonuç olarak, mükemmeliyetçilik ve erteleme arasındaki ilişki, bireylerin psikolojik sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu durumun önüne geçebilmek için, kişilerin bu davranışsal eğilimlerini fark etmeleri, bu konuda profesyonel destek almaları ve daha esnek, gerçekçi hedefler belirlemeleri gereklidir. Bu şekilde, erteleme ve mükemmeliyetçilikle mücadele edebilir.
Hazırlayan
Öğrenci Psikolog Rana Akyol
Kaynakça:
Rice, K. G., Richardson, C. M. E., & Clark, D. (2012). Perfectionism, procrastination, and psychological distress. Journal of Counseling Psychology, 59(2), 288–302. doi:10.1037/a0026643 Steinert, C., Heim, N., & Leichsenring, F. (2021). Procrastination, Perfectionism, and Other Work-Related Mental Problems: Prevalence, Types, Assessment, and Treatment-A Scoping Review. Frontiers in psychiatry, 12, 736776. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.736776
